Zastosowanie cyklosporyny w terapii reakcji polekowych – zespołu Stevensa-Johnsona i toksycznej nekrolizy naskórka

Zastosowanie cyklosporyny w terapii reakcji polekowych – zespołu Stevensa-Johnsona i toksycznej nekrolizy naskórka

Zespół Stevensa-Johnsona (Stevens-Johnson syndrome – SJS) i toksyczna nekroliza naskórka (toxic epidermal necrolysis – TEN) należą do ciężkich reakcji polekowych. Są to rzadko występujące i potencjalnie zagrażające życiu choroby, w przebiegu których dochodzi do zajęcia skóry i błon śluzowych. W przypadku SJS ryzyko zgonu wynosi od 1% do 5%, natomiast w TEN jest wyższe – 25-30%. Objawy kliniczne, które pojawiają się gwałtownie, mają ostry charakter. Poprzedza je występowanie objawów prodromalnych, występujących około 1-2 tygodnie przed wystąpieniem zmian na skórze. Objawy te posiadają cechy infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych, takie jak złe samopoczucie, bóle głowy, kaszel, stan podgorączkowy. Następnie dochodzi do pojawienia się wykwitów, początkowo na skórze twarzy i górnej części tułowia, a następnie pozostałych części ciała. Zmiany mają charakter rumieniowy, rumieniowo-obrzękowy, pęcherzy. Może dochodzić do tworzenia się rozległych zmian, spełzania naskórka, formowania się nadżerek, czemu mogą towarzyszyć powikłania miejscowe oraz ogólnoustrojowe. 

W terapii SJS/TEN konieczne jest wdrożenie leczenia objawowego, odpowiedniej suplementacji żywieniowej, nawadniania, a także działań profilaktycznych: profilaktyki owrzodzeń błony śluzowej żołądka oraz przeciwzakrzepowej. W leczeniu ogólnym można stosować: glikokortykosteroidy, cyklosporynę, immunoglobuliny, cyklofosfamid, plazmaferezę, inhibitory czynnika martwicy nowotworów a. Cyklosporyna A (CsA) stanowi lek, którego stosowanie w przypadku SJS/TEN wydaje się mieć szczególnie istotne znaczenie, gdyż CsA hamuje aktywację limfocytów T typu CD8, co ma kluczowe znaczenie rozwoju reakcji polekowych.
Shah i wsp. przeprowadzili badanie retrospektywne z udziałem 93 pacjentów Massachusetts General Hospital, którzy byli hospitalizowani z powodu SJS/TEN. Pacjenci otrzymywali dożylne immunoglobuliny oraz cyklosporynę (n = 13) lub glikokortykosteroidy dożylne (n = 35). Pomiędzy dwoma grupami nie stwierdzono różnic w zakresie czasu od wystąpienia pierwszych wykwitów do zgłoszenia się do szpitala oraz w rozległości zmian skórnych. W grupie otrzymującej CsA po upływie około 3 dni od rozpoczęcia leczenia zaobserwowano ustąpienie pojawiania się nowych zmian, natomiast repitelizacja miała miejsce po około 10 dniach. Odpowiednio w przypadku glikokortykosteroidów systemowych, wspomniane okresy wynosiły około 2 i 14 dni. Ponadto mediana czasu trwania hospitalizacji u chorych stosujących CsA  wynosiła 11 dni, a glikokortykosteroidy – 13,5 dnia. Należy podkreślić, że u dwóch chorych leczonych glikokortykosteroidami rozpoznano sepsę.
Badacze zauważyli, że zastosowanie CsA u wszystkich pacjentów doprowadziło do zatrzymania progresji choroby oraz znacznie szybciej, w porównaniu ze stosowaniem glikokortykosteroidów, przyczyniło się do wygojenia zmian skórnych. Niewątpliwie stanowi to szczególną zaletę, gdyż szybsza repitelizacja zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań miejscowych w postaci infekcji wtórnych. Ponadto krótszy okres hospitalizacji w przypadku CsA przekłada się na znaczące zmniejszenie kosztów. Badacze dostrzegli ograniczenia badania – retrospektywny charakter i niewielką grupę pacjentów; jednakże w podsumowaniu zauważyli, że CsA stanowi cenną opcję terapii SJS/TEN, jednakże konieczne są dalsze badania poświęcone temu zagadnieniu.
 
 
Shah R., Chen S.T., Kroshinsky D.: Use of cyclosporine for the treatment of Stevens-Johnson syndrome/toxic epidermal necrolysis. J Am Acad Dermatol 2021; 85(2): 512-513. doi: 10.1016/j.jaad.2018.09.063.

Lek. Paulina Szczepanik-Kułak

Fot. ze zbiorów lek. Michała Adadmczyka