Systemy kanałów korzeniowych w kształcie litery C występujące obustronnie w pierwszych trzonowcach żuchwy: opis przypadku i przegląd piśmiennictwa
C-shaped root canal systems in the bilateral mandibular first molars: a case report and literature review
Rongjing Zhou, Lili Shen, Chengshi Wei. BMC Oral Health 2025 May 11;25(1):711.
System kanałów korzeniowych w kształcie litery C (typu C, C-kształtny) jest anomalią morfologii kanału korzeniowego. Termin „w kształcie litery” opisuje wygląd przekroju poprzecznego kanału przypominającego literę „C”. Podobieństwo to widoczne jest już w przypadku ujścia kanałowego w dnie komory – wypukłość zwrócona jest w stronę policzkową lub językową.
Leczenie endodontyczne zęba z kanałem tego typu stanowi poważne wyzwanie. Nieregularny kształt systemu kanałowego utrudnia dokładne opracowanie i wypełnianie, co często prowadzi do powikłań, takich jak:
- pominięcie kanałów,
- nieodpowiednia dezynfekcja,
- niepełne wypełnienie.
Korzenie zębów z kanałami w kształcie litery C charakteryzują się również z natury cieńszymi ścianami, co czyni je bardziej podatnymi na perforację.
Systemy kanałów korzeniowych w kształcie litery C dotyczą najczęściej drugich zębów trzonowych żuchwy. W populacji koreańskiej częstość ich występowania wynosi 40%; w innych populacjach anomalia ta występuje znacznie rzadziej, np.: 0,39% w populacji tajskiej, 1,7% w populacji irańskiej i 2,39% w subpopulacji brazylijskiej.
Istnieje kilka klasyfikacji kanałów typu C. Najpopularniejsza jest klasyfikacja Fana i wsp. kategoryzująca system kanałów w kształcie litery C na pięć typów na podstawie morfologii przekroju poprzecznego:
- C1: nieprzerwane „C” bez żadnego podziału;
- C2: kanał w kształcie średnika spowodowany nieciągłością w zarysie kształtu litery „C”, gdzie którykolwiek kąt przekroju poprzecznego kanału jest większy niż 60°;
- C3: dwa (C3c) lub trzy (C3d) oddzielne kanały, przy czym oba kąty przekroju poprzecznego kanału są mniejsze niż 60°;
- C4: pojedynczy okrągły lub jajowaty przekrój kanału;
- C5: brak widocznego światła kanału (zwykle widoczny jest tylko w pobliżu wierzchołka).
Wśród tych kategorii najczęściej spotykanym typem jest C1 z jednym kanałem, następnie C2 z dwoma kanałami i C4 z jednym kanałem.
Zgodnie badaniami przeprowadzonymi przez autorów pracy, pierwszy ząb trzonowy żuchwy z czterema oddzielnymi kanałami w zrośniętym korzeniu w kształcie litery C nie został wcześniej opisany. W artykule opisano przypadek anomalii systemów kanałów korzeniowych w kształcie litery C w obustronnych pierwszych zębach trzonowych żuchwy. Prawy ząb trzonowy wykazywał unikalną konfigurację składającą się z czterech oddzielnych kanałów w jednym zrośniętym korzeniu w kształcie litery C – potwierdziło to obrazowanie CBCT.
Opis przypadku
35-letni pacjent zgłosił się na Zakładu Endodoncji z powodu samoistnego bólu w obrębie żuchwy po stronie prawej. Pacjent zgłaszał okresowy ból w ciągu dwu miesiący, który nasilił się w ostatnich pięciu dniach. Pięć lat wcześniej wykonano rekonstrukcję korony zęba z powodu jej zniszczenia chorobą próchnicową. W badaniu wewnątrzustnym stwierdzono wypełnienie amalgamatowe na powierzchni zwarciowej oraz obecność głębokiej próchnicy w obrębie powierzchni bliższej. Stwierdzono reakcję podczas opukiwania. Ząb był wrażliwy na bodźce termiczne i wykazywał opóźnioną reakcję w badaniu prądem faradycznym. Nie stwierdzono zmian w przyzębiu. Zdjęcie zębowe wykazało rozrzedzanie struktury kostnej w okolicy wierzchołka oraz na całej długości korzenia od strony dystalnej.
Zaproponowano leczenie endodontyczne, na które pacjent wyraził zgodę. W znieczuleniu miejscowym 4% artykainą (1:100 000 epinefryny) opracowano ubytek, a następnie założono koferdam i przystąpiono do stworzenia dostępu do jamy zęba. Po zdjęciu sklepienia komory stwierdzono zobliterowaną jamę zęba. W powiększeniu mikroskopu zidentyfikowano cztery ujścia kanałów: dwa mezjalne i dwa dystalne. Długość roboczą określono za pomocą endometru. Kanały opracowano maszynowo narzędziami niklowo-tytanowymi, płucząc obficie system kanałowy 3% roztworu podchlorynu sodu i 17% EDTA. Aktywacja soniczna została wykorzystana w celu wzmocnienia dezynfekcji, aby zapewnić dokładne oczyszczenie skomplikowanej anatomii. Badanie CBCT potwierdziło nietypową morfologię postaci kanału tupu C; trójwymiarowa (3D) rekonstrukcja obrazów CBCT potwierdziła zrośnięty korzeń w kształcie litery C. Odroczono ostateczne wypełnienie systemu kanałowego zakładając wodorotlenek wapnia na okres 7 dni.
Po tygodniu kanały wypełniono techniką pojedynczego ćwieka z zastosowaniem iRoot SP (gotowy do użycia uszczelniacz bioceramiczny na bazie krzemianu wapnia). Ząb odbudowano materiałem złożonym. Podczas badania kontrolnego przeprowadzonego po 6 miesiącach nie stwierdzono jakichkolwiek dolegliwości ze strony leczonego zęba; obraz radiologiczny tkanek okołowierzchołkowych był prawidłowy.
Komentarz
Prezentowany przypadek jest ciekawy głównie ze względu na obecność kanału typu C w pierwszym zębie trzonowym żuchwy. Tego typu anomalia dotyczy bowiem zazwyczaj drugiego zęba trzonowego żuchwy (ryc. 1) (1-3). Natomiast w pierwszym zębie trzonowym żuchwy występują z reguły trzy kanały: dwa bliższe i jeden dalszy. Choć niekiedy stwierdza się odmianę cztero- lub pięciokanałową – wówczas poza wymienionymi kanałami występuje w zębie drugi kanał w korzeniu dystalnym i/lub kanał dodatkowy pomiędzy kanałami bliższymi, który nosi nazwę kanału pośrodkowego (kanał bliższy pośrodkowy, MM) (4).
Ryc. 1. Badanie CBCT żuchwy – przekrój poprzeczny. Strzałką zaznaczono drugi ząb trzonowy żuchwy z kanałem typu C.
Ostatnie przeglądy systematyczne wskazują, że kanały typu C mogą występować zarówno w zębach trzonowych szczęki, jak i zębach przedtrzonowych żuchwy. Lin i wsp. (cyt. 5) poddali analizie 12 487 skanów CBCT, identyfikując morfologię w kształcie litery C w 0,9% pierwszych zębów trzonowych szczęki i 1,7% pierwszych zębów przedtrzonowych żuchwy; natomiast inne badania wykazały występowanie tej anomalii w przypadku 2,1-6,3% zębów przedtrzonowych żuchwy (6, 7).
Z wielu analiz wynika, że kanały typu C zdecydowanie rzadziej występują w pierwszych zębach trzonowych żuchwy. W badaniu oceniającym 695 pierwszych zębów trzonowych żuchwy u 792 portugalskich pacjentów rasy kaukaskiej obecność kanału typu C stwierdzono tylko w 0,6% przypadków. Korzenie zrośnięte znacznie częściej miały kanały w kształcie litery C w porównaniu z korzeniami niezrośniętymi (8). Podobnie Sirawut podał 0,39% częstość występowania kanałów w kształcie litery C wśród pierwszych zębów trzonowych żuchwy w populacji mongoloidalnej (9), choć odnotowano również wyższe wskaźniki rozpowszechnienia wynoszące 2,39%, 4,4% i 6% (10, 11, 12).
Złożona anatomia kanałów w kształcie litery C stwarza duże ryzyko kliniczne. Cienkie ściany predysponują do jatrogennych perforacji korzenia podczas opracowania lub złamania po leczeniu endodontycznym i ew. rekonstrukcji protetycznej, szczególnie w przypadku nadmiernego poszerzenia jamy zęba. Kompleksowa wiedza z zakresu morfologii kanałów i anatomii korzenia, a w szczególności dotycząca grubości ścian, jest niezbędna do zminimalizowania powikłań podczas leczenia kanałowego. Tomografia CBCT jest w takich przypadkach jak najbardziej zalecana, podobnie jak praca w powiększeniu mikroskopu zabiegowego.
Piśmiennictwo:
1. Bołtacz Rzepkowska E, Borczyk D. Kanały typu C – częstość występowania, diagnostyka, klasyfikacja i leczenie. Stomatol Współcz. 2003; 10(5): 25 30.
2. Bagińska J i wsp. Diagnostyka i leczenie kanałów typu C – przegląd piśmiennictwa i obserwacje własne. Czas Stomatol. 2009; 62(8): 629 636.
3. Lipski M, Marek E, Dura W. Odbudowa protetyczna zęba trzonowego z kanałem typu C. Mag Stomatol. 2020; 20(3): 100 102.
4. Endodoncja wieku rozwojowgo i dojrzałego Marii Barańskiej-Gachowskiej. Red. M. Lipski, III Wydanie, Czelej, Lublin, 2023.
5. Liu H, Shen Y. Nonsurgical endodontic treatment of a C-shaped, calcified maxillary first molar with five canals and a single fused root. J Dent Sci. 2024;19(1):726-728.
6. Mashyakhy MH, Chourasia HR, Jabali AH i wsp. C-shaped Canal configuration in mandibular premolars and molars: prevalence, correlation, and differences: an in vivo study using cone beam computed tomography. Niger J Clin Pract. 2020;23(2):232-239.
7. Brea G, Gomez F, Gomez-Sosa JF. Cone-beam computed tomography evaluation of C-shaped root and Canal morphology of mandibular premolars. BMC Oral Health. 2021;21(1):236.
8. Martins JNR, Mata A, Marques D i wsp. Prevalence of cshaped mandibular molars in the Portuguese population evaluated by conebeam computed tomography. Eur J Dent. 2016;10(4):529-535.
9. Hiran-Us S, Benjavongkulchai S, Antanit C i wsp. Prevalence of C-shaped canals and three-rooted mandibular molars using CBCT in a selected Thai population. Iran Endod J. 2021;16(2):97-102.
10. Nejaim Y, Gomes AF, Rosado LPL i wsp. C-shaped Canals in mandibular molars of a Brazilian subpopulation: prevalence and root Canal configuration using cone-beam computed tomography. Clin Oral Investig. 2020;24(9):3299-3305.
11. Nouroloyouni A, Salem Milani A, Etminan A i wsp. Cone-beam computed tomography assessment of quality of endodontic treatment and prevalence of procedural errors in mandibular molars. Int J Clin Pract. 2023:3558974.
12. Singh T, Bathla S, Dutta SK i wsp. Morphological variation of mandibular molars in Rohilkhand population: an original research. J Pharm Bioallied Sci. 2024;16(Suppl 1):S632-636.
